Wprowadzenie do zarządzania. Rozwój, funkcje, koncepcje

Abstract

Zarządzanie z punktu widzenia pragmatycznego i naukowego jest działalnością oraz zbiorem wiedzy zaliczanym do dyscypliny nauk o zarządzaniu i jakości. Tak ujęte zarządzanie odgrywa szczególną rolę w obszarze funkcjonowania społeczno-gospodarczego człowieka. Zarządzanie w życiu jest na tyle powszechne, że praktycznie rzecz biorąc − właściwie każdy codziennie stosuje jego elementy w swojej działalności zawodowej oraz pozazawodowej. W organizacjach istnieją stanowiska, w pracy których zakres wykonywanych zadań ściśle związanych z zarządzaniem jest szczególnie szeroki. O ile w życiu codziennym i na sporej części stanowisk wykonawczych człowiek może sobie doskonale poradzić bez posiadania teoretycznej wiedzy na temat zarządzania, to na wskazanych stanowiskach brak odpowiedniej wiedzy teoretycznej może skutkować poważnymi błędami, powodującymi różnego typu straty. W ostatnich latach trwała szeroka dyskusja na temat systemu edukacji w Polsce, w trakcie której wskazywano na zbyt mały udział kształcenia praktycznego. Efektem tej dyskusji było m.in. wprowadzenie na studiach wyższych praktycznego profilu kształcenia. Zarządzania nie da się jednak nauczyć w sposób jedynie praktyczny, bez opanowania odpowiedniego zakresu teorii, bazując tylko na przykładach praktycznych, opowieściach praktyków o przebiegu ich kariery zawodowej i przyjmowanych przez nich sposobach radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych oraz sposobach odniesienia sukcesu, czy przez obserwację pracy kierowników. Niezbędne jest posiadanie przez osoby zajmujące się zarządzaniem odpowiedniego zakresu wiedzy teoretycznej o pojęciach, uwarunkowaniach, koncepcjach i metodach dotyczących danego obszaru działania i zarządzania. Wiedzę określić można jako „zasób kompetencji merytorycznych (intelektualnych) oraz umiejętności praktycznych (doświadczenia). Wiedza to usystematyzowany zbiór wiadomości będący uniwersalnym lub wyspecjalizowanym materiałem faktograficznym, jaki wykorzystuje się w procesach pracy, czy szerzej – w działaniu” (Stabryła, 2015, s. 171). Owe kompetencje merytoryczne z zakresu zarządzania możliwe są do nabycia poprzez proces uczenia się informacji obrazujących teorię zarządzania, a jedynie częściowo wzbogacić je można dzięki praktycznemu działaniu i nauce rozwiązywania problemów. Nauka przez praktyczne doświadczenie jest bowiem dość ograniczona. Aby wynieść z działania odpowiednią wiedzę, człowiek musi mieć możliwość zaobserwowania i głębokiego uświadomienia sobie skutków tego działania – wówczas będzie uczyć się przez doświadczenie. W zarządzaniu konsekwencje podjętych decyzji rozłożone są z kolei w czasie i niejednokrotnie ich efekty widoczne są po kilku latach. Wówczas trudno jest powiązać skutek z wcześniejszym działaniem (decyzją). W takiej więc sytuacji nauka z doświadczenia nie wystąpi. Kolejnym problemem jest to, że nauka z doświadczenia polega przede wszystkim na uczeniu się na błędach. Tymczasem w praktyce organizacji najczęściej brak jest atmosfery sprzyjającej takiemu uczeniu się. Zamiast błędy zaliczać do zasobów doświadczeń i formalnie je omawiać, dominuje karanie za popełnione błędy łącznie ze zwalnianiem pracowników. Poza tym człowiek z natury ma skłonność do usuwania z pamięci niemiłych doświadczeń. Tego rodzaju sytuacja to zatem kolejny powód świadczący o tym, że uczenie się zarządzania przez praktyczne doświadczenie jest ograniczone lub niemożliwe. Ostatnia uwaga dotyczy zmienności warunków zarządzania. Nie dość, że duża dynamika zmienności jest na niespotykanym dotąd poziomie, to pojawiają się sytuacje, z którymi nikt wcześniej nie miał do czynienia (np. kryzys finansowy w warunkach globalnego usieciowienia gospodarki światowej, pandemia koronawirusa). Podstawą odpowiedniego zachowania się w takich warunkach może być jedynie wiedza teoretyczna, ponieważ wiedzy 6 praktycznej po prostu przed zaistnieniem takich sytuacji nie ma. Uznać więc można, że P.M. Senge trafnie stwierdził, iż uczenie się jedynie przez doświadczenie jest iluzją (1998, s. 35). Dziwi więc fakt, że tak często stanowiska kierownicze obsadzane są ludźmi bez odpowiedniej wiedzy z zakresu zarządzania, a argumentem mianowania jest niejednokrotnie posiadanie przez nich doświadczenia. Tymczasem wiedza teoretyczna z zarządzania na stanowisku kierowniczym jest tak samo ważna jak wiedza teoretyczna z nauk medycznych na stanowisku lekarza. Warto tu użyć stwierdzenia R.A. Webbera: „Umiejętność (stuka) bez wiedzy (nauki) oznacza stagnację i niemożność przekazania wiadomości” (1990, s. 14).