Rosyjska bajka literacka na przełomie XX i XXI wieku

Abstract

Renesans bajki stanowi fenomen globalny, obejmujący wszystkie warstwy kultury. Wystarczy przypomnieć, że początek XXI wieku upłynął pod znakiem niebywałego sukcesu serii książek Joanne K. Rowling o przygodach młodego czarodzieja – Harrego Pottera oraz tolkienowskiej sagi Władca pierścieni. Symptomatyczne, że oba tytuły zaistniały jednocześnie w przestrzeni literatury, kina, multimediów i nauki. Obecnie pojawia się coraz więcej publikacji naukowych i artykułów krytycznych na temat bajki, bajkowości, fantastyki i to nie tylko w obrębie literaturoznawstwa oraz folklorystki, ale również psychologii, socjologii i pedagogiki. Uczeni z różnych dziedzin prowadzą badania naukowe nad funkcjonowaniem mitu i bajki w kulturze, ich wpływu na rozwój osobowości, a także w zakresie docenionej ostatnio bajkoterapii. Innymi słowy – bajka poszerzyła znacznie przestrzeń swojego bytowania. Nie wyrzekając się związków z folklorem, literaturą dziecięcą i dydaktyczną zyskała status uniwersalnej – ponadgatunkowej formy artystycznego wyrazu. Szczególny wymiar renesans bajki przybrał w najnowszej literaturze rosyjskiej. Kultura rosyjska miała zawsze do tego gatunku wyjątkowy stosunek, bajka była w niej obecna nieprzerwanie i z każdą epoką wzbogacała się o nowe formy, funkcje i środki wyrazu. Jednakże nawet na tym od zawsze przychylnym bajce gruncie, wśród wielu równoległych tendencji czy też jak kto woli alternatywnych „literatur” , daje się zauważyć w ostatnim dwudziestoleciu wyraźny wzrost zainteresowania bajką zarówno ze strony twórców, jak i odbiorców. To zainteresowanie można poświadczyć ilością pozycji wydawniczych, sprzedanych egzemplarzy, publikacji prasowych i naukowych, a w końcu popularnością współczesnych bajkopisarzy. Niewątpliwie kultura rosyjska wpisuje się w globalny trend, którego przyczyny są tak wielostronne i skomplikowane jak współczesna rzeczywistość. Zwrot ku bajkowości, fascynacja fantastyką, to z jednej strony próba obrony przed trudną rzeczywistością „бегство от нельзя , jak również zaspokojenie tęsknoty współczesnego człowieka za stałymi wartościami oraz jasno określonymi zasadami, których brakuje w zdezintegrowanym świecie. Ale to także wynik przewrotu narratywistycznego w literaturze, wpływ filozofii posthumanizmu i odpowiedź na potrzeby rynku wydawniczego. Jednak tym, co najważniejsze i co zapewnia bajce sukces, jest wyjątkowa struktura gatunku, która w ramach konwencji pozwala wszystkim próbującym sił w bajkopisarstwie rozwinąć skrzydła wyobraźni, eksperymentować z formą i podejmować uniwersalne problemy. Bajka wydaje się być najdogodniejszą formą dla zaprezentowania sprawności warsztatowej i erudycji, które są tak charakterystyczne dla wielu współczesnych pisarzy